Nagrodę Nobla 2022 z chemii otrzymali Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal i K. Barry Sharpless „za rozwój technologii 'click’ i chemii bioortogonalnej”. Dla Barry’ego Sharplessa jest to druga Nagroda Nobla z chemii. Pierwszą otrzymał w 2001 roku za badania, które wykorzystano do syntezy leków nasercowych – tzw. beta-blokerów.
Tegoroczna Nagroda Nobla z chemii wyróżnia ułatwianie trudnych procesów. Barry Sharpless i Morten Meldal położyli podwaliny pod funkcjonalną formę chemii – technologię typu „click”, w której molekularne bloki budulcowe łączą się ze sobą szybko i wydajnie. Carolyn Bertozzi przeniosła tę technologię w nowy wymiar i zaczęła wykorzystywać ją w żywych organizmach.
Chemicy od dawna kierowali się chęcią budowania coraz bardziej skomplikowanych cząsteczek. W badaniach farmaceutycznych często wiązało się to ze sztucznym odtworzeniem naturalnych cząsteczek o właściwościach leczniczych. Doprowadziło to do powstania wielu godnych podziwu konstrukcji molekularnych, ale proces ich wytwarzania jest na ogół czasochłonny i bardzo drogi w produkcji.
– Tegoroczna Nagroda w dziedzinie chemii dotyczy nie komplikowania spraw, ale pracy z tym, co łatwe i proste. Cząsteczki funkcjonalne można zbudować nawet prostą drogą – powiedział Johan Åqvist, przewodniczący Komitetu Nobla ds. Chemii.
„Click” i tworzysz co chcesz
Barry Sharpless i Morten Meldal otrzymali Nobla za wprowadzenie chemii w erę funkcjonalizmu i położenie podwalin pod metodę syntezy, gdzie reakcje między małymi cząsteczkami zachodzą bardzo szybko. Pozwala to tworzyć skomplikowane związki w szybkim czasie i w prosty sposób. Dzielą się nagrodą z Carolyn Bertozzi, która przeniosła opracowaną przez nich technologię typu „click” w nowy wymiar i zaczęła używać jej do mapowania komórek. Jej bioortogonalne reakcje przyczyniają się obecnie między innymi do bardziej ukierunkowanych terapii przeciwnowotworowych.
Barry Sharpless około 2000 roku wysnuł koncepcję chemii typu „click”, która jest formą prostej i niezawodnej chemii, gdzie reakcje zachodzą szybko i unika się niepożądanych produktów ubocznych.
Niedługo potem Sharpless oraz Morten Meldal – niezależnie od siebie – zaprezentowali cykloaddycję azydkowo alkinową – wydajną reakcję chemiczną, która jest obecnie szeroko stosowana. Wśród wielu innych zastosowań jest wykorzystywana w rozwoju farmaceutyków, do mapowania DNA i tworzenia nowych materiałów.
Carolyn Bertozzi przeniosła metodę „click” na nowy poziom. Aby zmapować ważne, ale nieuchwytne biomolekuły na powierzchni komórek – glikany – opracowała reakcje, które działają wewnątrz żywych organizmów. Jej bioortogonalne reakcje zachodzą bez zakłócania normalnej chemii komórki.
Reakcje te są obecnie wykorzystywane na całym świecie do badania komórek i śledzenia procesów biologicznych. Wykorzystując reakcje bioortogonalne, naukowcy poprawili celowanie leków przeciwnowotworowych, które są obecnie testowane w badaniach klinicznych.
Źródło: dzienniknaukowy.pl