Globalna wartość rynku farmaceutycznego w 2020 roku została oszacowana na 405,5 miliarda dolarów amerykańskich [1], natomiast wartość branży wyrobów medycznych na 456,8 miliarda dolarów [2]. Do 2030 roku przewiduje się podwojenie wartości obu branż. Aby zachować taką dynamikę wzrostu, a zarazem sprostać współczesnym wyzwaniom ochrony zdrowia, wprowadzane są niezbędne regulacje prawne oraz narzędzia kontroli gotowych produktów leczniczych.
Kryzys dostaw leków do Unii Europejskiej w 2019 i 2020 roku [3] pokazał dobitnie, że potrzebna jest zmiana strategii produkcji i dystrybucji substancji czynnych. Z analiz Parlamentu Europejskiego wynika, że przed pandemią 80% farmaceutycznych substancji czynnych było produkowanych w Azji. Biorąc pod uwagę tak niekorzystną sytuację, Parlament Europejski w lipcu ubiegłego roku uchwalił rezolucję [4] zakładającą zwiększenie samowystarczalności członków Unii w kwestiach zdrowotnych poprzez zabezpieczenie dostaw i przywrócenie lokalnej produkcji leków. Taka zmiana strategii warunkuje tym samym duże zapotrzebowanie na wewnętrzną kontrolę surowców farmaceutycznych oraz gotowych leków. Obecnie europejscy producenci leków nie dysponują takimi możliwościami analitycznymi, aby zachować dostateczny poziom kontroli gotowych produktów i ich dystrybucji przy jednoczesnej kontroli surowców leczniczych. W tym aspekcie laboratoria analityczne pracujące w standardzie GMP (Good Manufacturing Practice – Dobra Praktyka Wytwarzania) mogą się okazać wielką pomocą dla branży farmaceutycznej.
Jagiellońskie Centrum Innowacji w Krakowie [5] – (JCI) od 2016 świadczy usługi badawcze na zlecenie klientów z branży 
chemicznej i farmaceutycznej. W 2018 roku JCI wdrożyło system jakości ISO 9001:2015, a od 2021 roku w Laboratorium Chromatografii i Spektrometrii Mas – (LCHRiSM) wprowadziło standard GMP. Laboratorium posiada bogate wyposażenie instrumentalne pozwalające świadczyć kompleksowe usługi analityczne w zakresie analiz farmakopealnych oraz prac badawczo rozwojowych. Kontrola surowców farmaceutycznych w większości przypadków oparta jest na badaniu tożsamości substancji aktywnych technikami analizy strukturalnej oraz przy wykorzystaniu technik chromatograficznych. Badania chromatograficzne skupiają się głównie na analizie zawartości zanieczyszczeń API, czyli niepożądanych substancji towarzyszących. Wspomniane techniki chromatograficzne stosowane są również w analizie zawartości substancji aktywnej w surowcu lub w gotowym produkcie. Wyposażenie laboratorium stanowi siedem systemów wysokosprawnej chromatografii cieczowej – sprzężonych z detektorami UV-Vis (spektrofotometryczny), RI (refraktometryczny), FLD (fluorescencyjny), CAD (wyładowań koronowych), MS (detektor mas). Takie wyposażenie pozwala identyfikować substancje pokrewne oraz oznaczyć zawartości większości substancji czynnych wymienionych w obowiązującej Farmakopei Europejskiej 10.7. Dopełnieniem możliwości badawczych JCI dla branży farmaceutycznej jest możliwość oznaczania substancji lotnych w postaci czystych substancji aktywnych bądź pozostałości rozpuszczalników organicznych przy wykorzystaniu chromatografii gazowej sprzężonej z detektorami FID (detektor płomieniowo-jonizacyjny) oraz MS (detektor mas). Chromatografy gazowe doposażono również w dwojakiego rodzaju system dozowania próbki, system nastrzyku cieczowego oraz przystawkę typu HeadSpace (dozowanie par nasyconych). Taka konfiguracja zapewnia większe możliwości analityczne w przypadku różnych form formulacyjnych leków. Kompleksowe podejście analityczne laboratoriów usługowych pozwoli skrócić czas analiz surowców i zaoszczędzić pieniądze producentom farmaceutycznym.
Sprawa bezpieczeństwa wyrobów medycznych w ostatnim czasie jest coraz bardziej sygnalizowana [6] w kontekście krótko-, jak i długoterminowego zagrożenia dla pacjentów i użytkowników wyrobów medycznych. Producenci wyrobów medycznych muszą kompleksowo badać swoje produkty, aby sprostać oczekiwaniom bezpieczeństwa, a tym samym uzyskać niezbędne zezwolenia na ich sprzedaż. W tym celu szacuje się bezpieczeństwo biologiczne wyrobu medycznego zwracając szczególną uwagę na potencjalne toksyczne oddziałania tego wyrobu. Oddziaływania te można podzielić na dwie grupy. Mające krótkotrwałe skutki: działanie toksyczne na żywe komórki, podrażnienie, ostra toksyczność rozproszona, krzepnięcie o nieznanej przyczynie. Mające długotrwałe skutki: uczulenie, uszkodzenie struktury DNA, przewlekła i chroniczna toksyczność, rakotwórczość i toksyczność reprodukcyjna. Wyznacznikiem oceny bezpieczeństwa biologicznego wyrobu medycznego jest sposób oraz czas kontaktu wyrobu z ciałem. Na tej podstawie wybierana jest ścieżka badawcza i określane są niezbędne metody analityczne. Aby oszacować bezpieczeństwo biologiczne wyrobów producenci w Unii Europejskiej zobowiązani są stosować normę ISO 109937. Badania prowadzone w tym zakresie można podzielić na: biologiczne i chemiczne.
Jagiellońskie Centrum Innowacji (JCI) z myślą o współpracy z producentami wyrobów medycznych w 2021 roku wdrożyło normę
PN-EN ISO 13485:2016 (Wyroby medyczne – Systemy zarządzania jakością – Wymagania do celów przepisów prawnych) [7] tym samym stwarzając możliwości oceny wyrobów medycznych i przeprowadzania niezbędnych badań w kontekście bezpieczeństwa. Badania biologiczne w zakresie badań cytotoksyczności (ISO 10993:5) [8] oraz badań drażliwości/drażnienia (ISO 10993:23) realizowane są w Laboratorium Analiz Biologicznych. Natomiast zakres badań chemicznych zgodnie z normą ISO 10993-18 realizowany jest w wyżej wspomnianym Laboratorium Chromatografii i Spektrometrii Mas. Zgodnie z wytycznymi normy ISO 10993-18 po zdefiniowaniu składników wyrobu medycznego, na podstawie przeglądu literaturowego, wybierane są techniki analityczne niezbędne w późniejszej analizie toksykologicznej potencjalnych substancji ekstrahowanych i wymywanych. Otrzymane informacje analityczne są niezbędne przy całościowej ocenie biozgodności wyrobu medycznego. Laboratorium Chromatografii JCI wyposażone jest w niezbędną do realizacji tego celu aparaturę analityczną wymienioną w normie (ISO 10993:18): chromatografy cieczowe sprzężone z detektorami (UV), (CAD), (MS), chromatografy gazowe sprzężone z detektorem (FID) i (MS). Analiza substancji wymywanych i ekstrahowanych w razie konieczności może byś wspomagana technikami spektroskopowymi: IR (spektrometria w podczerwieni) oraz NMR (spektrometria magnetycznego rezonansu jądrowego) w pozostałych laboratoriach Jagiellońskiego Centrum Innowacji. Ze względu na zmieniające się wytyczne prawne oraz skomplikowane zagadnienia badawcze w tym temacie, analiza biozgodności wyrobów medycznych wymaga indywidualnego podejścia. Wstępna prawidłowa kategoryzacja wyrobu oraz optymalny wybór ścieżki analitycznej, zrealizowanej w jednym ośrodku badawczym, może znacząco obniżyć koszty uzyskania rejestracji produktu, a tym samym skrócić czas otrzymania zezwolenia na sprzedaż.
Ochrona życia i zdrowia obywateli Unii Europejskiej to jeden z głównych priorytetów Parlamentu Europejskiego [9]. Współpraca przemysłu farmaceutycznego i producentów wyrobów medycznych z laboratoriami świadczącymi usługi o najwyższych standardach jakości w znaczący sposób przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa życia. Współpraca ta może także stworzyć większe możliwości gospodarcze w poszczególnych krajach członkowskich. Uniezależnienie się europejskiego rynku farmaceutycznego od dostaw z Azji pozwoli również zwiększyć konkurencyjność pomiędzy producentami leków bardziej dobitnie wskazując na jakość produktu, a nie tylko cenę.
[1] Pharmaceutical Manufacturing Market Size, Share & Trends Analysis Report By Molecule Type, By Drug Development Type, By Formulation, By Routes of Administration, By Sales Channel, By Age Group, And Segment Forecasts, 2021 – 2028;
[2] Medical Devices Market – By Type Of Device (In-Vitro Diagnostics, Dental Equipment, Ophthalmic Devices, Diagnostic Equipment, Hospital Supplies, Cardiovascular Devices, Surgical Equipment, Patient Monitoring Devices, Orthopedic Devices, Diabetes Care Devices, Nephrology And Urology Devices, ENT Devices, Anesthesia And Respiratory Devices, Neurology Devices, Wound Care Devices), By Type Of Expenditure (Public, Private), By End-User (Hospitals And Clinics, Homecare, Diagnostics Centers) And By Region, Opportunities And Strategies – Global Forecast To 2030;
[3] https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20200709STO83006/niedobory-lekow-w-ue-przyczyny-i-rozwiazania;
[4] https://www.europarl.europa.eu/news/pl/press-room/20200910IPR86823/covid-19-eu-must-step-up-efforts-to-tackle-medicine-shortages’
[5] https://www.jagiellonskiecentruminnowacji.pl/;
[6] https://www.wyrobmedyczny.info/nadchodza-zmiany-zakresie-wyrobow-medycznych-nowe-rozporzadzenia-unijne-maja-zwiekszyc-bezpieczenstwo-wyrobow-medycznych-2020-roku/
[7] https://sklep.pkn.pl/pn-en-iso-13485-2016-04e.html
[8] https://www.jagiellonskiecentruminnowacji.pl/wyroby-medyczne/badania/
[9] https://europa.eu/european-union/topics/health_pl