DLACZEGO WARTO REGULARNIE WZORCOWAĆ MIERNIKI? PRZYKŁADY

Regularne wzorcowanie jest miarą profesjonalizmu, dobrych praktyk oraz wysokiej jakości wykonywanych usług. Brak prawnie ustalonych okresów pomiędzy kontrolami metrologicznymi nie zwalnia właściciela przyrządu z prowadzenia nadzoru nad wyposażeniem pomiarowym. Zatem dlaczego warto wzorcować? W dalszej części znajdziecie z życia wzięte przykłady, którymi podzielili się z nami przedstawiciele akredytowanego laboratorium wzorcującego (AP 173) ze Świdnicy.

1.  ŚWIADECTWO WZORCOWANIA JEST CORAZ CZĘŚCIEJ WYMAGANE W POSTĘPOWANIACH PRZETARGOWYCH

Przykład: Administratorzy nieruchomości coraz częściej w przetargach dotyczących okresowych badań skuteczności ochrony przeciwporażeniowej stawiają warunek sprawdzenia instalacji elektrycznych miernikami, o potwierdzonych własnościach metrologicznych, tzn. posiadających aktualne świadectwa wzorcowania.

2.  ŚWIADECTWO WZORCOWANIA JEST FORMĄ ZABEZPIECZENIA W PRZYPADKU ROSZCZEŃ ZLECENIODAWCY (NP. W PRZYPADKU AWARII), STANOWI OBIEKTYWNY DOWÓD SPRAWNOŚCI UŻYTYCH PRZYRZĄDÓW ORAZ POPRAWNOŚCI WYKONANYCH POMIARÓW

Przykład: Zarząd spółdzielni mieszkaniowej zlecił wykonanie firmie zewnętrznej badań instalacji elektrycznej. Po pewnym czasie wynikła awaria instalacji elektrycznej, która przyczyniła się do powstania strat po stronie spółdzielni. W trakcie wyjaśniania przyczyny usterki okazało się, że mierniki, którymi wykonywane były pomiary nie posiadały aktualnych świadectw kalibracji, przez co nie wykryły wadliwie działającej instalacji elektrycznej w jednym ze sprawdzanych lokali mieszkalnych. Spółdzielnia mieszkaniowa poniosła straty w wyniku awarii, a także była zmuszona dokonać powtórnego zlecenia wykonania pomiarów instalacji elektrycznej we wszystkich lokalach podległych. Firma dokonująca wcześniej pomiarów została obciążona całkowitymi kosztami związanymi z ponownymi pomiarami oraz kosztami usunięcia awarii sieci elektrycznej.

Przykład: W fabryce doszło do awarii kluczowej maszyny w procesie produkcyjnym narażając zakład na bardzo duże straty. Co prawda maszyny były ubezpieczone, ale ubezpieczyciel zażądał dokumentacji stwierdzającej dobry stan instalacji elektrycznej, do której ubezpieczona maszyna była podłączona. Powołany przez ubezpieczyciela rzeczoznawca na podstawie dostarczonej dokumentacji podważył przed sądem poprawność pomiarów zabezpieczeń instalacji elektrycznej, ponieważ miernik, którym zostały wykonane pomiary nie był wzorcowany zgodnie z zaleceniami producenta. Finalnie to firma wykonująca pomiary została obciążona wysokimi kosztami naprawy maszyny oraz kosztami związanymi z przestojem w procesie produkcji.

3.  WZORCOWANIA MIERNIKÓW WYMAGA UBEZPIECZYCIEL OBIEKTU

Przykładowa umowa ubezpieczeniowa maszyn i urządzeń od awarii informuje, że ubezpieczający zobowiązany jest między innymi do: „utrzymywania we własnym zakresie i na własny koszt zajmowanych i wykorzystywanych pomieszczeń, budynków, budowli, maszyn, urządzeń i wyposażenia oraz ich zabezpieczeń w dobrym stanie technicznym, a także podejmowania stosownych działań zapobiegawczych oraz wszelkich uzasadnionych środków ostrożności w celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia lub powiększenia się szkody”. Potwierdzeniem dobrego stanu technicznego zabezpieczenia, o którym mowa w OWU (Ogólne Warunki Ubezpieczenia) jest protokół badań instalacji elektrycznej. Poprawnie wykonany protokół z badań instalacji elektrycznej wykonany miernikiem nie posiadającym aktualnego świadectwa wzorcowania, nie jest podstawą do potwierdzenia dobrego staniu technicznego instalacji elektrycznej.

4.  ŚWIADECTWO WZORCOWANIA POZWALA OKREŚLIĆ STAN METROLOGICZNY PRZYRZĄDU

Przykład: W praktyce, jeśli wzorcowanie (kalibracja) przyrządów pomiarowych jest regularnie wykonywane, zgodnie z zaleceniami producentów, możemy być pewni sprawności mierników. Jednocześnie żadna z osób/instytucji żądających udowodnienia sprawności użytego do pomiarów przyrządu nie będzie mogła podważyć wyników pomiaru oraz rzetelności osoby wykonującej pomiary. Aktualne świadectwo wzorcowania używanego do pomiarów miernika, powinno być domeną profesjonalnego i odpowiedzialnego elektryka.

5.  ŚWIADECTWO WZORCOWANIA ZAWIERA WYZNACZONE POPRAWKI (BŁĘDY), KTÓRE MOGĄ BYĆ UWZGLĘDNIANE W DANEJ PROCEDURZE POMIAROWEJ

Przyrządy pomiarowe posiadają dryft czasowy. Po określonym czasie mogą nie spełniać błędu dopuszczalnego podanego przez producenta. Poprzez wzorcowanie, kontrolę metrologiczną danego miernika, określane są błędy wskazań, które następnie wykonując pomiary należy dodać w formie poprawek do wyników pomiarowych. Dzięki znajomości poprawek do danego wskazania miernika, można uaktualniać stosowane procedury pomiarowe.

Przykład: znając błąd miernika i niepewności może się okazać, że wynik pomiaru dopuszcza, lub wyklucza daną instalację lub badany obiekt z eksploatacji.
Podczas badań instalacji elektrycznych, należy dążyć do wykonywania pomiarów z możliwie największą dokładnością. Zgodnie z normą PN-EN 61557 graniczny błąd pomiaru przy badaniach instalacji elektrycznych w pomiarach rezystancji impedancji pętli zwarcia wynosi 30%. I tak dla miernika MPI-502 jego błąd podstawowy ±(5% w. m. + 3 cyfry), rozdzielczość wskazania 0,01 Ω.

Stąd poprawny zakres pomiarowy zaczyna się od wartości 0,13 Ω do 1999 Ω.

Używając miernika z aktualnym świadectwem wzorcowania możemy mieć pewność danego wskazania. Szczególnie jest to ważne w pomiarach skrajnych wartości, wartości bardzo małych lub bardzo dużych.

6.  ANALIZA WYNIKÓW Z CYKLICZNYCH WZORCOWAŃ DOSTARCZA ISTOTNYCH DANYCH PRZY WYZNACZANIU CZASOOKRESÓW POMIĘDZY WZORCOWNIAMI

Zgodnie z normą PN-EN ISO/IEC 17025:2018-2 „Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących” nie wymaga się podawania w świadectwie wzorcowania daty jego ważności. Nie ma przepisów, które w jednoznaczny sposób określałyby termin kolejnego wzorcowania. Pełną odpowiedzialność za przyrząd ponosi użytkownik lub właściciel. Czasookresy pomiędzy kolejnymi wzorcowniami określa się na podstawie wytycznych zawartych w dokumencie ILAC-G24 „Wytyczne dotyczące wyznaczania odstępów czasu między wzorcowaniami przyrządów pomiarowych”, a także zaleceń producenta.

Firma SONEL S.A. zaleca dla produkowanych przez siebie przyrządów wykonywanie wzorcowań nie rzadziej niż co 12 miesięcy.

7.  WYWZORCOWANA APARATURA TO OGRANICZENIE STRAT I KOSZTÓW

Przykład: Zarządca obiektów mieszkalnych zlecił ocieplenie budynku. Po zakończeniu prac zleceniodawca wykonał kontrolę jakości wykonanych prac za pomocą kamery termowizyjnej, która wykazała mostki cieplne oraz istotne braki w samej izolacji budynku (niesolidność wykonawcy, próba zaoszczędzenia na materiałach – przypuszczenie klienta). Naraziło to spółdzielnię mieszkaniową na straty i dodatkowe koszty związane z większymi niż planowane nakładami na ogrzewanie. Ekspertyza wykonana kamerą termowizyjną z aktualnym świadectwem wzorcowania była niepodważalnym dowodem niedbałości podwykonawcy i podstawą zleceniodawcy do zażądania nieodpłatnej naprawy wszystkich wykrytych błędów ocieplenia budynku.

Przykład: W firmie występowały przestoje spowodowane częstym zadziałaniem zabezpieczeń (bezpieczników). W wyniku badań jakości energii elektrycznej za pomocą analizatora jakości zasilania odnotowano bardzo wysokie wartości prądu rozruchowego silnika jednej z maszyn produkcyjnych. Powodowały one w konsekwencji wyłączenia zasilania, ze względu na nadmierne obciążenie instalacji. Dzięki poprawnym wskazaniom analizatora (posiadającego aktualne świadectwo wzorcowania) z łatwością można było zarejestrować i wskazać występujący problem. Po naprawie maszyny powodującej problem przestały występować kosztowne przestoje w procesie w firmie.

8.  WZORCOWANIE MIERNIKÓW A PRZEPISY, NORMY 

Przepisy dotyczące konieczności oraz częstotliwości wzorcowania mierników są silnie uzależnione od branży. Najszerzej można określić obowiązki prawne następująco:

• W przypadku firm posiadających wdrożony system zarządzania zgodny z normą EN ISO 9001:2015 urządzenia pomiarowe należy sprawdzać w ustalonych odstępach czasu lub przed użyciem z zachowaniem spójności pomiarowej, czyli z zastosowaniem wzorców pomiarowych mających odniesienie przez nieprzerwany łańcuch porównań ze wzorcami międzynarodowymi lub państwowymi. Może zostać to zweryfikowane przez audytorów w trakcie okresowej weryfikacji zgodności systemu zarządzania jakością z wymaganiami wymienionej normy ISO.
• Norma PN-ISO 10012:2004P Systemy zarządzania pomiarami – Wymagania dotyczące procesów pomiarowych i wyposażenia pomiarowego, nakłada obowiązek okresowej kontroli urządzeń służących do wykonywania pomiarów.
• W przypadku firm działających w oparciu o prawo budowlane m.in. w branży elektrycznej, wentylacyjnej, budowlanej (Wymagania Inspektorów, Prawo Budowlane, Art. 25; Art. 26, Zasady wiedzy technicznej, które mówią o konieczności posiadania informacji i dokumentów potwierdzających dopuszczenie do stosowania urządzeń technicznych).
• Instrukcja producenta urządzenia. Należy kierować się zaleceniami producenta danego urządzenia pomiarowego. W przypadku przyrządów pomiarowych firmy SONEL S.A jest to okres 12 miesięcy.
• W przypadku firm działających w branży elektroenergetycznej, na podstawie: PN-E-04700:1998/Az1:2000 Urządzenia i układy elektryczne w obiektach elektroenergetycznych Pkt. 3.2.5 jest tam zapis: „Przyrządy pomiarowe stosowane w badaniach powinny mieć świadectwa potwierdzające ich sprawność techniczną”.

Powyższe przykłady pochodzą z rozmów z klientami firmy i publikowane są jako możliwe konsekwencje niestosowania kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych.

Dorota Kołakowska

SONEL S.A.