Codziennie w pracy jesteśmy narażeni na różne niebezpieczeństwa. Szczególnie groźna może okazać się praca w laboratorium, jeśli nie przestrzegamy przepisów BHP lub jesteśmy rozkojarzeni. Zagrożenia w laboratorium możemy podzielić na cztery grupy: fizyczne, chemiczne, biologiczne oraz ergonomiczne. Większość z nas je lekceważy będąc przekonanym, że ich to nie dotyczy. Niedopatrzenie bądź zmęczenie mogą doprowadzić nawet do sytuacji zagrożenia życia. Praca w laboratorium wymaga dużej odpowiedzialności na każdym kroku.
Do niebezpiecznego zdarzenia może dojść w każdym momencie, które może powstać na skutek zmęczenia. Niebezpieczeństwo czyha na pracownika wykonującego dany eksperyment, ale także na inne osoby będące w najbliższym otoczeniu. Do najczęstszych zagrożeń chemicznych możemy zaliczyć: oparzenie przez substancje żrące lub utleniające, zachlapanie oczu chemikaliami prowadzące do ślepoty, utratę węchu oraz choroby płuc, które są spowodowane szkodliwymi gazami. Ponadto, może dojść do silnych eksplozji roztworów bądź mieszanin. W jaki sposób należy postępować, by zminimalizować ryzyko wypadku? By ograniczyć do minimum zagrożenia czyhające na nas każdego dnia w laboratorium chemicznym, należy dbać o właściwą organizację pracy oraz przestrzegać określonych zasad postępowania. Przede wszystkim, nie wolno używać substancji chemicznych, które nie są oznakowane w sposób, który umożliwia ich identyfikację. Zabronione jest pobieranie odczynników poprzez zasysanie ich przez usta do pipety. Nie wolno także wąchać substancji bezpośrednio nad naczyniem. Wykonując analizy z substancjami żrącymi należy stosować kwasoodporną odzież oraz rękawice, a także ochronne okulary bądź przyłbice. Kwestia, którą należy podkreślić, a która jest niezbędna do pracy w laboratorium chemicznym, to posiadanie przez pracowników wiedzy na temat właściwości fizykochemicznych stosowanych przez nich odczynników oraz skutków ich ewentualnego zmieszania, także przypadkowego. W pomieszczeniu laboratoryjnym należy przechowywać odczynniki oraz inne substancje chemiczne w ilości niezbędnej do przeprowadzenia danego eksperymentu. Ważną kwestią jest także przechowywanie odczynników chemicznych w szklanych pojemnikach z korkiem szlifowanym.
Pracując w laboratorium jesteśmy narażeni również na porażenie prądem elektrycznym, skaleczenie dłoni przez szkło bądź inne ostre elementy. Ponadto, możemy doznać złamania bądź stłuczenia podczas pracy przy ruchomych elementach maszyn. Wymienione zagrożenia są dość popularne i dochodzi do nich na większości stanowisk pracy, także poza laboratorium.
Do zagrożeń fizycznych, na które jesteśmy narażeni w laboratorium możemy zaliczyć uszkodzenia słuchu bądź jego utratę oraz uszkodzenie wzroku spowodowane przez wiązkę lasera. Ze względu na długość fali, tryb pracy oraz moc wyjściową lasera, charakter promieniowania (bezpośredni bądź rozproszony), czas ekspozycji jego konsekwencje mogą być różne. Najbardziej narażone na uszkodzenie są oczy. Stopień uszkodzenia oka jest zależny od natężenia promieniowania, a także miejsca jego padania. Promieniowanie o zakresie 400-1400 nm padając na dołek środkowy siatkówki może przyczynić się do jej trwałego uszkodzenia, a nawet ślepoty. Prawie połowa wypadków spowodowanych przy obsłudze urządzenia laserowego jest związana z ekspozycją na promieniowanie laserowe. Jaka jest zatem przyczyna tych wypadków? Przede wszystkim brak odpowiedniego sprzętu ochronnego, zły dobór lub wadliwe wyposażenie. Ponadto, do zdarzenia może dość w przypadkowym kontakcie, które spowodowane jest brakiem zabezpieczeń z dostępem osób trzecich do stanowiska pracy z laserem. Na szczęście rośnie świadomość zagrożeń czyhających ze strony promieniowania. Mimo tego, nadal istnieje duże wyzwanie by zapewnić skuteczną ochronę pracownika przed ekspozycją na wspomniany czynnik.
Kolejnym rodzajem zagrożeń są zagrożenia biologiczne. Do czynników biologicznych w miejscu pracy uznaje się mikroorganizmy oraz wywarzane przez nich substancje, które negatywnie wpływają na organizm człowieka w czasie pracy oraz mogą być w konsekwencji przyczyną chorób. Zachowując podstawowe środki ostrożności oraz pracując zgodnie z przygotowanymi wcześniej procedurami oraz instrukcjami, praca w laboratorium nie musi być łączona z niebezpieczeństwem, mimo tego, iż potencjalnie istnieje. Do zakażenia mikroorganizmami może dojść na drodze oddechowej, pokarmowej, kontaktowej lub na skutek przerwania ciągłości tkanek. Kryterium określenia grupy ryzyka czynników biologicznych jest zdolność wywoływania chorób zakaźnych. Na jego podstawie zostały wyodrębione 4 grupy zagrożenia.
Ostatnim czynnikiem, który może powodować zagrożenia w pracy laboratoryjnej są zagrożenia ergonomiczne. Należą do nich przede wszystkim: dyskomfort spowodowany nieprzyjemnymi zapachami związków chemicznych bądź zwierząt, praca w dni wolne od pracy oraz w święta z powodu konieczności zachowania ciągłości eksperymentu. Ponadto, należy wymienić powtarzalność wykonywanych czynności, które może doprowadzić do rozkojarzenia. Do przeciążeń układu mięśniowo-szkieletowego może dojść w przypadku wykonywania pracy w wymuszonej pozycji ciała – stojącej bądź siedzącej przez długi czas. Co więcej, należy wymienić także przemieszczanie sprzętu laboratoryjnego bądź kartonów. Do zaburzenia rytmu dobowego, a także stresu może dojść w czasie pracy poza ustalonymi godzinami pracy. Należy podkreślić także możliwość uzależnienia ze względu na łatwy dostęp do leków. Bardzo często laboranci skarżą się na ból oczu związany z pracą w zaciemnionych pomieszczeniach bądź długim patrzeniem w mikroskop.
Działania profilaktyczne
By zachować zasady bezpieczeństwa z substancjami niebezpiecznymi należy zapoznać się z ich kartami charakterystyki przez rozpoczęciem pracy. Bezwzględnie należy stosować środki ochrony pracując z substancjami chemicznymi tj. rękawice, okulary ochronne czy fartuchy. Pracując ze zwierzętami laboratoryjnymi oraz z mikroorganizmami należy przestrzegać ustalonych wcześniej procedur. Przenosząc ciężkie oraz nieporęczne ładunki trzeba stosować bezpieczne metody podnoszenia. Przed rozpoczęciem pracy należy sprawdzić stan techniczny urządzeń elektrycznych oraz zlecić uprawionej osobie naprawę w razie ewentualnego uszkodzenia.
Anna Barańska
Sprawdź wymogi BHP w laboratorium: